تحول در طرح و نقوش هنر آجرکاری اسلامی (بخش چهارم)

آنچه باید بدانید »

۱۴۰۰/۱۲/۳ سه شنبه

(2)

(0)

تحول در طرح و نقوش هنر آجرکاری اسلامی (بخش چهارم)

♦ تحول در طرح و نقوش هنر آجرکاری معماری ایران :

هر اثر معماری میتواند با نقوش و اشکال مختلف شناسایی و جایگاه هنری آن را بهتر به نمایش بگذارد.

از خصوصیات و ویژگی آجرکاری که بگذریم، به نقوش آجر در بناهای قرون سوم تا پنجم هجری میرسیم، که نگاره های گوناگون را بر جدار خارجی بنا ایجاد کرده اند.

نقش های مقدماتی عبارتند از مربع، مثلث، دایره، کنگره، گل و بوته، مشبک و غیره و همچنین برخی از اقسام نوارکشی پیش ساخته و کار گذاشته شده نیز به چشم میخورد. دیوارهای خارجی در بناهای قرن چهارم هجری، با این اشکال آجری و طرح های زیبا، چنان تزئین شده، که از دور مانند سبد بافته شده، به نظر میرسد.

آرامگاه سامانی با این طرح و نقوش آجری ساخته و تزئین شده، البته اگرچه نقوش تزئینی، متنوع بوده، اما پیوستگی و انسجام قابل تحسینی را ایجاد نموده است. از این نوع تزئین، بعدها غزنویان و سلجوقیان به فراوانی بهره گرفتند و در سر تا سر ایران توسعه دادند. هنر تزئینی آجرکاری در این ابنیه، به صورت یک رشته قاب بندی های تزئینی بوده، بعد ها آرامگاه در مرور به سال 531 هجری نیز از چنین تزئینات آجرکاری استفاده شده است.

این نوع تزئین محدود به بناهای مذهبی نبوده، مناره ها و برج های ساخته شده در گوشه و کنار ایران را نیز شامل میگردد.

برج قابوس نمونه برجسته، از نوع آجرکاری با اشکال تزئینی است که در دشت گرگان بناشده است. این بنا با آجرهای سخت و مقاوم ساخته شده و در آن اشکال مختلف همراه آجر همراه با کتیبه آجری به کار برده شده است. ویژگی هنر آجرکاری در این بنا، به صورت شیار بندی است که، آجرها به صورت فرورفتگی و بیرون نشستگی درآورده و زیبایی خاصی به آن بخشیده است. برج های لاجیم و رسکت در مازندران، گنبد پیر عملدار مقبره چهل دختران در دامغان نیز این خصوصیت تزئینی را دارا میباشند. در همه آنها آجرچینی زیبا و برجسته، به همراه نقوش هندسی و زینتی به شکل مخصوصی استفاده شده است.

با ورود ترکان به سرزمین اسلامی، آنها قلمرو خود را گسترش دادند و بار دیگر کشور ایران، مهد نیروی هنرآفرین عالم اسلام شد. آنها از لحاظ بناهای ممتاز و در زمینه به وجود آوردن اشیاء زینتی به مقام عظیمی دست یافتند. در این میان، غزنویان سبک سامانیان را ادامه داده آجرکاری تزئینی را در بناهای خود، به کار بردند. البته در این میان تاثیرات معماری جلگه های هنر نیز دیده میشود. نقوش متنوع با طرح های حصیری، هندسی و زیگزاگ در آجرکاری این دوره به چشم میخورد. آجرها طوری در کنار یگدیگر قرار گرفتند که منظره نقاشی را پدید آورده و تصویری را به نمایش گذاشته اند. از جمله، بناهایی که با این طرح ها و نقوش آجری تزئین شده اند میتوان به، مجموعه سنگ بست، رباط ماهی، مناره های مسعود سوم و بهرام شاه اشاره نمود.

طرح های هندسی برای جبران یکنواختی و جهانی همشکل آجرهاست و به این ترتیب در سطح تر ازخوشایند و جالب ایجاد شده است. در این دوره، در کنار سبک ساسانی، که عظمت نمایی را دربناها نشان میدهد، ذائقه و سلیقه هنر "ماوراءالنهر" نیز مشاهده و آن، وجود طرح های گچ بری در فواصل آجرها، که در هم تنیده و به طور سنجیده، قرار گرفته است.

تا زمان سلجوقی، این هنر تزئینی ادامه یافت، دوران دوم که با آمدن سلجوقیان، آغاز شده و تا حمله مغول ادامه داشت پدیدار گشت. این هنز تزئینی در زمان سلجوقی، در خلق آثار شکوهمند معماری، نقش اساسی برعهده داشت و با فراهم آمدن موجبات سیاسی و امکانات اقتصادی، رونق و تحولاتی خاص پدید آمد.

نتیجه آن بهره جستن از طرح های گوناگون، در آثار معماری این دوره بود.

آجرکاری پرکار، با طرح های گوناگون را میتوان از ویژگی های عمده معماری دوران سلجوقی دانست. این هنر درمسیر تکامل خود قرار گرفت و زیبایی چشم گیری را پدید آورد، تا جایی که شاید بتوان از این دوران به عنوان، "دوران گسترش و تکامل هنر آجرکاری" یادکرد. آجرهای به کار برده شده در این دوره، متناسب با کاربرد آنها بوده و اشکال آنها به صورت تراشیده ای قالبی، تخت یا گود بود. نقوش آجرها نیز در دوره سلجوقی متنوع بوده و عبارت از : مثلث، مربع، دایره، کنگره و کتیبه های بزرگ کوفی، که جذابیت ویژه ای به شکل های مجزا میداد. این نقوش و طرح ها در آثار مذهبی وو غیر مذهبی میتوان دید. یکی از برجسته ترین بناها که با نقوش آجری این دوره، تزئین شده برج های خرقان است. این بناها با آجرهای متنوع تزئین و طرح ها و نقوش برجسته ای را پدید آورده است.

در ادامه ی این پژوهش همراه ما باشید.

برای کسب اطلاعات بیشتر به لینک های زیر مراجعه فرمایید.

نقش آجر در معماری اسلامی (بخش اول)

اسلام و معماری (بخش دوم)

آجرکاری اسلامی و نمونه‌های آن (بخش سوم)

نام گالری فیلم و نام ویدیو

آذرشین ، کارخانه آجر نما نسوز آذرشین ، آجر نسوز آذرشین ، آجر نما آذرشین ، آجرکاری ، معماری ایران ، دین و سیاست ، تزئین ، هنر آجرکاری تزئینی ، معماری اسلامی ،

مرتبط با این بخش