آجرکاری اسلامی و نمونه های آن (بخش سوم)

آنچه باید بدانید »

۱۴۰۰/۱۲/۲ دوشنبه

(2)

(0)

آجرکاری اسلامی و نمونه های آن (بخش سوم)

♦ آجرکاری و نمونه های آن :

بهترین نمونه کاربرد آجرکاری را در مقبره های چهل دختران وو برج مقبره گنبد سرخ، که شاید بهترین آجرکاری در ایران و دنیا باشد میتوان دید. کاربرد آجرکاری، گذشته از "مصالح" این بناها، در "تزئین" و ظرافت بخشی بر‌ آنها نیز مورد توجه بوده و از آجر برای ساختن و تزئین ستون، طاق نما و گنبد به شکل های مختلف هندسی و خوشنویسی استفاده نمودند.

کاربردد آجرکاری به بناهای مذهبی، چون مسجد، مقبره و یا بناهای یادبودی مانند برج و مناره ختم نمیشود، از آجرکاری در مصالح و تزئین بناهای غیر مذهبی چون مدارس، کااخ ها و کاروانسراها نیز استفاده شده است. این بناها بیشتر مربوط به دوره سلجوقیان است. از آن میان به مدرسه خارگرد و رباط شرف که در مقابل عوامل طبیعی باقی مانده، میتوان دید.

آجرکاری تزئینی روی سر در ورودی ایون رباط شرف به صورت اشکال هندسی، مورب و به همراه کتیبه، صحنه ای از زیبایی و استحکام را بوجود آورده است. کاربرد هنر آجرکاری در بناهای مذهبی و غیر مذهبی قرون 4 تا 6 هجری بسیار گسترده بوده و همراه با استحکام و قدرت نمایی، ترئین و زیبایی را نیز به دنبال داشته است. برای درک صحیح از جایگاه هنر آجرکاری و کاربرد تزئینی آن در بناهای قرون سوم، چهارم تا ششم هجری باید به سر تحول هنر آجرکاری در ابنیه این دوره پرداخته و سبک ها، طرح ها، و نقوش آجر را در بناها، مورد بررسی قرار داده تا اوج و شکوفایی این هنر تزئینی دردوران حکومت های ایرانی آشکار تر گردید.

♦ اردوار تاریخی هنر آجرکاری در معماری ایران :

هنر آجرکاری به عنوان یک هنر تزئینی در قرون 4 تا 6 هجری دارای تحولاتی است که باید به بررسی آنر پرداخته شود. ویژگی هایی به اختصار، برای هر دوره برشمرده میشود، به آن مفهوم نیست که تمامی آثار آن عهد را شامل میگردد، بلکه نکات برجسه تری از خصوصیات آن دوره، که در تعدادی از آثار معتبر دیده میشود، ذکر میگردد. شیوه کار دوران قبل، یکباره از بین نمیرود، بلکه تغییر کرده و در تعدادی از بناها جلوه گر میشود. البته در سبک و ویژگی های هنری هر محدوده،مسائل مختلفی تاثیر دارد، توجه حاکمان از یک سو و رواج مذهب از یک سوی دیگر، از جمله آن موارد است. هنر آجرکاری نیز، از این نظر مستثنی نیست و به عنوان مصالح ساختمانی و عامل تزئینی، تحت شرایز سیاسی و مذهبی قرار گرفته و متحول شده است. آثار گوناگون معماری از ایران دوره اسلامی، بر جای مانده و ما شاهد نمونه های پرارزش هنر استاد کاران ایرانی در سطح های آجری، با طرح های متناسب و موزون هستیم.

اول میتوان به رابطه موجود میان شکل بنا و تزئینات آن اشاره کرد که نوعی وحدت بین مصالح و طرح بنا ایجاد شده است.

آجر در نواحی مختلف بنا چون سر در ورودی، دیوارها و اطاقگان مساجد، آرامگاه ها و بعضی از مناره ها، سطوح دیواری باشکوهی را به وجود آورده و نوعی حس حرکت و استحکام بخشید است. هنرمندان با ایجاد طرح و نقوش، حالتی قابل لمس تر پدید آورده اند. بهترین نمونه این ویژگی، در آثاری چون، مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا، برج های غزنین، گنبد قابوس، لاجیم و رسکت، پیر عملدار و غیره است، که معماران با کمک جنبه های تزئینی، آجرکاری توانسته اند به تاکید و اهمیت بخشیدن، بر نقش اصلی توفیق بیابند و در هنر آجرکاری تکامل بیشتری پدید آوردند.

در زمینه سبک معماری، در چهار سده اول هجری، تاثیر پذیری از هنر و معماری ساسانی را در آثار بجای مانده آن، به ضوح میتوان دید. بناهایی با دیوارهای ستبر و ستون های بلند که دارای تزئینات آجرکاری بودند. با این توضیح که در این دوره، ابتکارات جدید، معنایی نداشت، ذتا قرون پنجم هجری، که هنر آجرکاری تحول و توسعه فوق العاده یافت. البته باید متذکر شد، هنرمندان در بناهای این دوره، استادانه تلاش کردند و نشانی از بی دقتی مشاهده نمیگردد، آنها به آرایش و تزئین نیز اهمیت داده اند. در واقع سعی در حفظ ارتباط بین بنا اشکال تزئینی آن دیده میشود، که باعث وحدت واقعی میان مصالح و سبک ساختمان شده است. بنابراین قرون سوم تا پنجم هجری را میتوان به عنوان "دوران شکل گیری و تکوین" یاد کرد. شکوفایی این هنر تزئینی دوره مورد نظر، در چهار ناحیه از ایران بزرگ تقسیم شده است، که عبارتند از : 1- ایران شرقی (افغانستان)، 2- خراسان بزرگ (بخارا)، 3- شمال و 4- مرکز ایران.

آثار بجای مانده معماری قرن چهرم هجری، از نظر ظرافت و تناسب آجرکاری، دارای ارزش شیوایی است. این مسئله با تکیه بر نمونه های، چون آرامگاه امیراسماعیل سامانی و مسجد کاکویه جامع اصفهان و غیره آشکارتر میگردد، در واقع هنر آجرکاری کم کم از سادگی به شکوفایی خورد رسید.

در ادامه ی این پژوهش همراه ما باشید.

برای کسب اطلاعات بیستر به لینک های زیر مراجعه فرمایید.

نقش آجر در معماری اسلامی (بخش اول)

اسلام و معماری (بخش دوم)

هر آنچه قبل از خرید آجر نما باید بدانید

نام گالری فیلم و نام ویدیو