اسلام و معماری (بخش دوم)

آنچه باید بدانید »

۱۴۰۰/۱۲/۱ یکشنبه

(2)

(0)

اسلام و معماری (بخش دوم)

♦ معماران و پوشش بنا :

پوشش بنا در معماری مسئله مهمی بود که معماران را به خود مشغول داشته، به خصوص ایرانیان که دارای ذوق هنری فراوان هستند. تزئینات به کار رفته بر روی بناهای جدید، چون مسجد که بناهای ضروری اسلام است و دیگر بناها مانندد کاخ ها، مدارس، مقابر و کاروانسراها جلوه ای خاص و متفاوت تر یافت. در واقع تزئین بناهای ایرانی با توجه به شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی متفاوت است و سییر تحولی را پشت سر گذاشته است. تفاوت های موجود در تزئینات را در سیر تحول هنرهای تزئینی میتوان دید، چنان که سادگی تزئین بناهای قرون اولیه تا پیچیدگی تزئینی بناهای سلجوقی، حکایت از آن دارد، در اینجا تزئین پوشاننده حقیقت برای زیبایی نیست، بلکه تزئین هماهنگ سازی مصالح با فرم کلی و ایجاد طراوت و درخشش در بنا است. در این تحول مسائل مختلف سیاسی، اقتصادی و مذهبی بی تاثیر نبوده، چنان که معماران ایرانی هنر خود را در قالب معماری اسلامی به کار برده اند و سپس در سیر تحول آن، حکومت های ایرانی نیز تاثیرات فراوانی را برجای گذاشتند. در این پژوهش سعی شده به یکی از مهم ترین و برجسته ترین هنرهای تزئینی معماری ایران در قرون 4 تا 6 هجری یعنی آجرکاری پرداخته شود و سیر تحول آن را با توجه به موقعیت های حاکم بر جامعه از نظر نقش، طرح و سبک مورد بررسی قرار گیرد.

♦ کاربرد هنر آجرکاری در معماری ایران :

یکی از هنرهای تزئینی در معماری دوره اسلامی، آجرکاری است که استفاده از آن، در ساخت و تزئین بنا، کاربردی طولانی داشته است. ساختن بناهای آجری در قلمرو اسلامی مورد توجه بود و از قلمرو شرق بخصوص، منطقه ایران توسعه یافت. قدمت این هنر تزئینی در ایران، به قبل از اسلام میرسد و دلایل توجه و انتخاب از سوی ایرانیان، پایداری، با صرفه بودن، قابلیت بالای اجرائی و همچنین کارگیری آن در تمامی نواحی گسترده ایران بوده است.

آجر در معماری ایران فقط برای پرکردن جرزها و جداکننده آنها از یکدیگر نیست، بلکه به عنوان یک عنصر کامل به کار رفته است. با توجه به سوابق تاریخی، ایران نقش تعیین کننده ای در پیشبرد کاربرد آجر داشته و این مسئه به دوران باستان برمیگردد. زیرا آجر دارای جلوه و تزئینات زیبا در بنا میگردد که سنگ، توانایی تزئینی آن را ندارد. پس از طلوع آئین مقدس اسلام و به پایان رسیدن دولت ساسانی، احداث بناهای باشکوه شاهنشاهی چون گذشته، به شکل متداول ادامه نیافت و در عوض، بناهای مذهبی به عنوان اولین بناهای دوره اسلامی رونق یافت و کاربرد گسترده آجر آغاز شد. این فرصتی بود، برای خلق زیبایی هاف در بناهای کم حجم و متوسط، که حتی در مناطق دور افتاده که نه دسترسی به سنگ است و نه چوب، از آجر استفاده شود، بنابراین کاربرد آجر به طور فزاینده افزایش یافت.

استفاده و کاربرد آجر در نواحی ایران متفاوت بوده، از یک سو آجر در مسجد اصفهان در سده پنجم به عنوان ماده کار نسبتتا جدید ساختمان در غرب ایران ظاهر شد. از سوی دیگر، در سده سوم و چهارم هجری در نواحی شمال شرقی این ماده کار، کاربردی گسترده داشت. در واقع هنر آجرکاری از قرن سوم هجری از نواحی شرقی آغاز و در سده پنجم هجری به نقاط دیگر ایران منتشر شد. این هنر زیبا را در قسمت های مختلف بناهای مذهبی و غیر مذهبی دوره سامانیان تا سلجوقیان میتوان مشاهده کرد. ایجاد "ستون های قطور" در مساجد این دوره، از ستون های ساده و بی آرایش مسجد تا ریخانه، تا ستون های مزین مسجد جامع اصفهان، این مسئله را روشن میسازد که از آجر، با صلابت زیاد در ساختن ستون و تزئین آن استفاده شده است.

استفاده از آجر، در تزئین و "ساختن گنبد" نیز، دارای کیفیتی در حد اعلاء و عظیم داشته و این نخستین نمونه تکنیکی است که در ایران عمومیت یافت.

برای استفاده از این فن، کارهای بی نهایت زیبا و دل انگیز انجام گرفت. در مساجد زیادی از آجر برای برپا داشتن و یا تزئین گنبد استفاده شده و نمونه زیبایی آن را در مسجد رشتخوار میتوان دید که برای استحکام و تزئین از هنر آجرکاری کمک گرفته شده و آجرها در سقف بننا به صورت بسیار زیبا چیده شده که هم از داخل بنا و هم خارج آن منظره زیبایی را پدید آورده است. در گنبد مراغه نیز چنین آجر چینی زیبا را میتوان دید. از دیگر کاربردهای آجر در بنا، استفاده آن در "ایوان مساجد" است، که برای برپا داشتن ایوان های بزرگ کمک فراوانی میکرد. ایوان های بزرگ مساجد جامع اصفهان نمونه های عینی از این نوع کاربرد آجرکاری است، که علاوه بر تزئین و زیبایی، نشانه ای از استحکام و بزرگ نمایی را نشان میدهد.

علاوه بر مساجد در مقابر قرون 4 تا 6 هجری نیز کاربرد آجر را میتوان دید آرامگاه امیر اسماعیل در بخارا برای این تصور طراحی و ساخته شد و در زمان خود نمونه ای برای توسعه معماری در آرامگاه های بعدی گردید. هنر آجرکاری را علاوه بر مساجد و مقابر، در برج ها و مناره های این دوره، در نقاط مختلف ایران میتوان دید، که با برج آرامگاه پیر علمدار در دامغان و برج لاجیم در مازندران، آغاز و تا سده پانزدهم میلادی ادامه یافت. مناره هایی که از دوره غزنویان در ایران ساخته شده و تا دوران مغول ادامه یافته از دیگر کاربردهای آجر در بناهای ایرانی است. آجرکاری مناره مسعود سوم در شهر غزنه نمونه آن است، که دارای هنر آجرکاری تزئینی و ممتاز است. این ویژگی در مناره های دوره سلجوقی به طور برجسته تر ادامه یافت. مناره ها، بلند و کوتاه و با تزئینات فراوان ساخته شد. کاربرد آجرکاری را در برج مقبره های دوره سلجوقی که بسیار معمول بود و با ظرفیت و تزئین فراوان برپا شده را نیز میتوان دید.

در ادامه ی این پژوهش همراه ما باشید.

جهت کسب اطلاعات بیشتر به لینک های زیر مراجعه فرمایید.

نقش آجر در معماری اسلامی (بخش اول)

تاریخچه آجر کاری از چه زمانی است؟

دوران استفاده از آجر به چند قسمت تقسیم میشود؟

نام گالری فیلم و نام ویدیو