کتیبه های آجری

شماری از مهم ترین کتیبه های برجامانده از سده های متقدم اسلامی در ایران آجری است. گاه کتیبه را صرفا با چیدن آجرهای خام نوشته اند و گاه آجرها را به تناسب حروف و آلت های تزئینی کتیبه تراشیده اند.در بعضی کتیبه ها حروف و تزئینات را قالب گرفته و پخته اند و سپس در جای خود نشانده اند. این کتیبه ها گاه بسیار ساده است، مانند کتیبه امامزاده جعفر دامغان، و گاه پیچیده و آراسته، مانند کتیبه ی مناره ی مسجد جامع ساوه.

در میان دو سر این طیف چندین کتیبه وجود دارد که شناخت هر یک در فهم تاریخ معماری ایران و تاریخ کتیبه نگاری و تحول کتیبه های ایران موثر است. دراین مقاله نگاهی خواهیم داشت به مهم ترین کتیبه های آجری سده های نخست دوران اسلامی ایران زمین.

مناره ها نمونه ی بارز استفاده از کتیبه های آجری است که اساسا بخشی از بنای مساجد و محلی برای قرائت اذان توسط موذن هستند. در گذشته مناره های به عنوان برج دیده بانی و میل راهنمایی مسافران در شاهراه ها و شب ها با روشن کردن آتش بر فراز آن، نقش مهمی برای هدایت کاروان ها ایفا می‌نمود. مناره ها همچنین به عنوان برج یادمان و یادبود نشانگر عظمت، و قدرت سلاطین و پادشاهان بوده است.

از منظره ی دیگر مناره به عنوان ستونی بلند مرتبه که محل (نارونور)است، ارتباط نمادین خود را با روشنایی، به مثابه مکان تجلی نور الهی ایفا نقش نموده و به عنوان تصویری در خشان از قرب به ذات احدیث معنا پیدا می‌کند.

خراسان بزرگ از جمله مناطقی است که از سده ی اول دوره ی اسلامی مناره های زیادی در آن ساخته شده که بیشتر‌ آنها به دلیل استفاده از خشت خام از بین رفته اند.منار جام که نمونه عظمت هنر معماری دوره ی غوریان(به دلیل استفاده از کتیبه های آجری) است، بدون شک یکی از مهم ترین و باشکوه ترین مناره های سده ی ششم هجری است که قبل از حمله ی مغول در منطقه ی کوهستانی غور در مرکز افغانستان ساخت شد

برگرفته از نوشته مهدی گلچین عارفی