ستون در دوره معماری هخامنش

ستون در دوره معماری هخامنش

در معماری هخامنشیان اصلی ترین و اساسی ترین عنصر بناها ستون ها است. زیرا سر ستون ها به شکل حیوانات ساخته می‌شده است. از مجموعه ترکیبی عناصر دیگر ساختمان های تخت جمشید بیرون نمی‌ماند. که پایه آن یک مکعب است به شکل یک گلدان برگشته که روی آن قرار میگیرد،فکر ساخت این ستون ها و سر ستون ها از خانه های چوبی شمال غربی الهام گرفته شده است به این علت که این خانه ها تیرهای بام در میان دو شاخه ای که در بالای سرستون وجود داشته جای میگرفته است. در این بناها ستون هایی که سرستون کامل ،داشتند در قسمت داخلی تالار قرار داده می‌شدند و در ایوان های ستون دار که در سه طرف تالار بودند نیم تنه گاو مستقیماً روی ستون گذاشته می‌شدند.معماران پارسی چهار نوع سرستون مختلف برای ستون های تخت جمشید در نظر گرفته بودند که به سهولت در منظر وارد شوندگان جلوه گری می‌کرد در ابتدای دروازه ورودی تخت جمشید نقش گاوهای نر در مقابل مدعوین قرار میگرفت سپس همین گاوها در بالای ستونهای تالار هشتی دروازه بزرگ دیده می‌شوند. بعد بالای ستون های آپادانا و ستونهای تالار تخت قرار می‌گیرند همین گاوها در طرفین ایوان تالار ستون دار در تالار ،تخت به صورت نگهبانان تالار قرار داده شده اند. در بالای برخی از ستون های ایوان شمالی و غربی در آپادانا نیز جای گرفته اند. گاوهایی که سر انسان دارند در طرفین دروازه ،بزرگ در جهت تالار تخت قرار دارند و حضورشان در روی ستون های این تالار روی ستون نیز اتفاقی نیست.

پروفسور هرتسفلد معتقد است سنگ کاری در کاخ ها به آخرین حد تکامل رسیده است. انجام تمام بناهای تخت جمشید با دقت و حوصله کم نظیری صورت گرفته است که نشانگر وجود مدیریت بسیار عالی در زمینه هنر معماری است. سنگ هایی که از فرط صیقل کاری به گواهی قسمت هایی که مفحوظ مانده اند گویا آییهای از جنس مرمر سیاه است اما این کار شگفت آور در همه قسمت های بناها انجام نگرفته است.

به طور کلی تکمیل و انجام تمام بناهای صفه تخت جمشید با دقت و حوصله کم نظیری صورت گرفته است این امر نشانگر وجود مدیریتی بسیار عالی در زمینه هنر معماری است پروفسور هرتسفلد معتقد است سنگ کاری در کاخها به آخرین حد تکامل خود رسیده است سنگهایی که از فرط صیقل کاری به گواهی قسمتهایی که مفحوظ مانده اند گویی آییهای از جنس مرمر سیاهاند ولیکن این کار شگفت آور در همه قسمتهای بناها انجام نگرفته است، بعضی از دیوارهای سنگی به درخشانی آیینه صیقل یافته است که گویی ریزه کاری های حجاری با ابزار جواهرسازان انجام گرفته باشد چه حدود نقش های آن به حدی روشن است که گویی در فلزکار کرده اند.

نقش برجسته ها در تخت جمشید:

نقش برجسته در تخت جمشید و ترکیب معماری به مرحله کمال زمان خود رسیده و معمار ایرانی برای پرهیز از بیهودگی دیوارها و طارمیها و همچنین ایجاد تنوع به بهترین نحو ممکن با نقوش برجسته آرایش داده است. تا جایی که طرح ذهنی و ترکیب صحنه های حجاری خصلت انسانی کل بنا را تأیید می‌کند. همه پیکره ها دارای وقار است لیکن عبوس نیستند و سیمای آنها نشان میدهد که از حضور در ساحتی مقدس آگاه هستند لباس ها بسیار ساده گردیده به طوری که گاهی فاقد زیبایی می‌شود.

مجموعه تخت جمشید شهری شاهی و کاخ های باشکوه و باغ های کوروش و داریوش بنا شده بوده است. زیرا تخت جمشید هنگام انجام مراسم های توسط شاه هخامنشی اشغال می‌شده است و نه به منظور سکونت دائمی بین انتهای جنوبی صفه و تخت جمشید و کوه تعدادی بنا بوده که اکنون از میان رفته و تنها ته ستونهایی از آنها به جای مانده است. یونانیان از این شهر، بسیار کم آگاهی داشته اند مورد توجه یونانیان قرار نمیگرفته زیرا پایتخت اداری نبوده و طبعاً در جریان تاریخ سیاسی که است معماری صفه تخت جمشید تاریخ آغاز عملیات نخستین ساختمان روی صفحه مشخص نیست با وجودی که گمان میرود که داریوش بنیان گذار پارسه تخت جمشید بوده است احتمال دارد که پیش از سلطنت داریوش شهری در همسایگی و نزدیک به نام پارسه وجود داشته است. سیکولوس وژوپوستین و دیودوروس اعلام نموده اند که تخت جمشید با کوروش و کمبوجه در ارتباط بوده است اما این گواهی اعتباری ندارد، ولفرام کلايس تخت رستم را به عنوان آرامگاه داریوش شناخته شده، اما مایکل رف اعتقاد دارد که تخت رستم آرامگاه داریوش باشد به هر حال قدیم یترین نامی که در پارس موجود است در متن لوحه های حصار تخت جمشید است ۱۷۱۳ عدد از این لوحه ها تاریخ گذاری شده اند که به سال های پس از سلطنت داریوش تعلق دارد.

گیاهی دریافت کرده اند لزومی ندارد که این صنعتگران روی صفه کار کرده باشند بلکه ممکن است در شهر و یا در دکان هایی که در دشت بوده اند به کار پرداخته باشند. ساختمان آپادانا احتمالاً در اوایل قرن پنجم ق.م آغاز شده و احتمالاً قبل از این که نقوش برجسته تراشیده شوند دیوارها و ستون ها کار شده بودند. زهکشی های زیرزمینی که آب باران را از روی صفه منتقل می‌کردند بایستی جزیی از طرح اولیه بوده باشند. منبع آب و کانال های روی تپه مشرف به صفه نیز باید از کارهای اولیه باشند تا از شکسته شدن دیوارهای خشتی روی صفه جلوگیری کنند چیزهای دیگری که مشمول این طرح بودهاند عبارتند از برش اصلی در بستر صخره نزدیک کاخ خشایار و در امتداد حاشیه شرقی سکو ساختمان های آپادانا در این دوره فقط ایوان ضلع شمالی را داشت و پلکان ضلع شمالی آن هم موجود بود. خزانه داری سه مرحله اصلی ساختمانی بوده. تاریخ این ساختمان ها مشخص نیست ولی احتمال دارد آخرین مرحله آن همزمان با ساختمان اندرونی بوده است.

دروازه خشایارشاه و پلکان های اصلی احتمالاً همزمان بوده اند و در اوایل ساخته شده اند چون او ساختمان های دوران پدرش را در کتیبه دروازه ی ورودی ذکر کرده است.آپادانا توسط خشایار شاه که کتیبه های خود را روی قطعات آجرهای لعابدار و روی حجاری های برجسته گذشته کامل شده است تعدادی گیره های کهن تر در روی سکوی ضلع شرقی و روی سکوی صفه در جلویی سرسرای غربی وجود دارد که ممکن است نشانگر آن باشد که این ساختمان ها در دوران سلطنت داریوش ساخته شده اند. کاخ داریوش به وسیلهٔ داریوش آغاز و توسط خشایارشاه به پایان رسیده نوع گیره ها تاریخ اولیه را تأیید می‌کند شکل عجیب گوشه شمال غربی مرحله دوم خزانه احتمالاً برای تناسب داشتن با ساختمان دیگری در این منطقه بوده است که وقتی اندرونی ساخته شده از ساختن آن صرف نظر گردید.

صفه تخت جمشید در سال ۴۸۰ تا ۴۷۰ ق.م بناهای این مقطع زمانی مانند حوض سنگی بزرگ در نزدیکی دروازه خشایارشاه تاریخ مسلمی ندارد و حکمیت وجودی آن نامعلوم است اما شاپور شهبازی معتقد است که شاید میخواسته اند آن را چند قسمت کرده و برای شالوده دیوارها و یا سردر به کار گیرند شاپور) شهبازی ۱۳۸۴ (۵۹ تاریخ تالار اصلی ساختمان مرکزی در بالا مورد بحث قرار گرفت و احتمالاً در اواخر دوران سلطنت خشایار شاه ساخته شده باشد.اندرونی به وسیله یکی از کتیبه های خشایارشاه تاریخ گذاری شده است کاخ خشایارشاه و پلکان های شرقی و غربی آن کتیبه ای از زمان خشایارشاه دارند و بنابراین احتمال دارد در دوران او آغاز و تکمیل شده باشند،

برگرفته از کتاب آشنایی با معماری جهان

نوشته دکتر محمد ابراهیم زارعی

مطالب مرتبط...

1. معماری دوره هخامنشیان(پارت اول)...

2. معماری در دوره هخامنشیان چگونه بوده است؟(پارت دوم)...