معماری دوره هخامنشیان(پارت اول)

معماری در دوره هخامنشیان(پارت اول)

دو دولت نیرومند آریایی یعنی ماد و پارس ها در حدود  ۵۶۰ سال پیش از میلاد با هم متحد شدند زمانی که کوروش بزرگ نخستین شاه هخامنشی نیای خود فرمانروای ماد را از تخت پادشاهی به زیر آورد. امپراتوری بزرگ ایران به وجود آمد. از رود نیل تا جیحون و از دریای اژه تا رود گنگ با کوشش دو پادشاه یعنی کوروش و سپس داریوش به تصرف درآمدبه مدت دویست و سی سال با ثباتی کم نظیر شاهنشاهی ایران به صورت نخستین امپراتوری بزرگ جهان دوام آورد. هنر ایران در دوران هخامنشی هنری است ،شاهی، و سرنوشتش با سرنوشت شاهان هخامنشی پیوند خورده است. نمونه ای کوچک از اقدامات عمرانی هخامنشیان عبارتند از :

• راه شاهی که یکصد و دوازده ایستگاه بین راهی در طول آن برای کمک به کاروان ها از سارد پایتخت لیدیهٔ تا شوش به مسافت بیش از ۱۶۰۰میل امتداد داشت.

• حمل و نقل کالا در مدتی کمتر از نود روز

• سنگ فرش کردن راه های بین شوش و تخت جمشید و اکباتانه (همدان) این موارد نشانگر تمدن درخشان ایرانی در این دوره است.

فهرست مطالب:

• آشنایی با معماری جهان

• معماری پاسارگاد

• تل تخت

• آرامگاه کوروش

• کاخ دروازه پاسارگاد

• مجموعه کاخ ها و باغ شاهی

آشنایی با معماری جهان

کاخ های شاهی یکی از مهم ترین بناهای به جای مانده است. اواسط قرن ششم قبل از میلاد تاریخ ساختمان این کاخ ها است. آغاز آن از مسجد سلیمان و بعداً در پاسارگاد و تخت جمشید گواه آن است. صفه مصنوعی، یکی از عناصر مهم ساختمانی است، که پشت به کوه دارد و روی آن ساختمان های کاخ ها و اقامتگاه های شاهی را بنا می‌کردند، با پلکان های سنگی برای صعود به صفه. نخستین کانون امپراطوری ،معرف سبک معماری هخامنشی که حدود ۵۵۰ سال پیش از میلاد کوروش مجموعه کاخ و پرستشگاه هایی را در پاسارگاد در استان فارس ،به عنوان ابزار سیاسی و به نشانه تأیید آسمانی بنا نهاد که یک نمونه معماری تکامل یافته از شیوه سبک معماری پارسی است. چرا که بسیاری از بخش های آن از میان رفته ولی زیبایی و اصول فنی در ساختمان را رعایت نمونه اند. از هخامنشیان آثار معابد و مقابر آرامگاه های صخره ای به جای مانده است. از بررسی این دوره از معماری ایران خواهیم یافت که از چه پیشینه ای غنی و بادوام برخوردار است، معماری هخامنشی به شکل تکامل یافته معماری ایلامی و مادی است هخامنشیان از آن مجموعه فنون و هنرهای ساختمانی با روشی خاص و استادانه استفاده کردند.آجرهای لعابدار ایلامی و تالارهای ستون دار با ایوان های جانبی،و مقابر صخره ای مادی را تکامل بخشیدند و از همسایگان و ملل تابعه هم غافل نماندند، بلکه از معماری و معماران ،بابلی ،آشوری ،لیدی ،ساردی،مصری استفاده های شایانی بردند و افزون بر آثار موجود از ملل ،متقدم هنرمندان آثاری پدید آوردند که در طول تاریخ بشریت اگر بی نظیر نباشد،کم نظیر است.در آثار معماری هخامنشی اصولی رعایت شده که به عنوان اصول معماری ایرانی معمول و موسوم که از هوش و ذکاوتی سرشار بهره مند بوده اند.

معماری پاسارگاد:

پروژه های عظیم و آغازین امپراطوری هخامنشی پروژه پاسارگاد محسوب است. که می‌توان یکی از کارهای کورش بزرگ قلمداد کرد با این که قبلاً در مسجد سلیمان هخامنشیان آثاری از خود به جا گذاشته بودند اما پاسارگاد داستانی دیگر دارد. به اعتقاد بسیاری از مورخین پاسارگاد است که نخستین پایتخت امپراتوری نوپا بود و از همان جا سایر نقاط کشور بزرگ و پهناور ایران آن روز تسخیر گردید.در پاسارگاد هنر ایرانی وحدت یافته تر می‌شود با آثاری نظیر کاخ دروازه، و دیگر کاخ ها و تل تخت.در این محوطه مجموعه ای از بناهای کاخ ها ،مقابر، پل، و کوشک هایی برپا گردیدند. زیرا تمام آن چه که یک اثر معمارانه باید داشته باشد.

تل تخت (تخت سلیمان):

این اثر روی تپه ای به بلندی ۵۰ متر قرار گرفته که مشرف به تمام کاخ ها و باغ های پیرامون خود در پاسارگاد است که بقایای دیوار سنگی بزرگ آن قابل ملاحظه است. سکوی این بنا از سنگ های بزرگ تراشیده شده در نما و با سنگ های لاشه ای در دیوار اصلی ساخته شده است. این تخت را برای زیربنای کاخ های باشکوهی،همانند کاخهای تخت جمشید به وجود آورده اند. به فرمان کوروش در زمانی که پاسارگاد پایتخت امپراتوری هخامنشی بوده،ساخته شده است .بخش غربی این سکو از ستیغ و لبه یک تپه کوه مانند ساخته اند و سپس مجموعه ای از کاخ ها و سایر تأسیسات را روی آن ایجاد کرده اند. سنگ های تراشیده در معماری به سنگ های بادبرد» معروف هستند و با بست های فلزی به شکل دم چلچله ای به هم متصل شده اند.

 آرامگاه کوروش :

بنای سنگی باشکوهی که در حدود بیست و پنج قرن پیش ساخته شده است. این بنا در میان مردم به نام قبر مادر سلیمان معروف است. اثری که در دشت مرغاب و دهکده مادر سلیمان (پاسارگاد) جلب توجه میکند مقبره کوروش است.

این بنا از دو بخش تشکیل شده است:

قسمت سکومانند که یادآور زیگورات چغازنبیل دوره ایلامی است پله پله از شش طبقه تشکیل یافته است طبقه اول 70/1، دوم و سوم هر کدام ۱متر و طبقه آخری 55 سانتی متر بلندی دارند عرض سکوها که حالت پله مانند را دارند 50 سانتی متر .است بلندی این قسمت در مجموع 35/5 متر ،است.

معماری ایلام و زیگورات چغازنبیل

قسمت بالایی آن که اتاق کوچکی است و با سقف سنگی به صورت شیروانی (خرپشته) ایجاد شده است ،که دارای درگاهی به عرض 87 سانتیمتر و ارتفاع 30/1 متر است ابعاد 30/2*3 متر و ارتفاع آن 10/2 متر است.کل بنا از سنگ ساخته شده است و یکی از آثار معماری بسیار زیبای دوران هخامنشی

کاخ دروازه پاسارگاد:

مجموعه کاخی در آن قرار دارند که ابعاد آن ۳۶×۳۶ متر است. بنای ستون دار با دو ردیف ۴ تایی ستون های ،سنگی جرز دیوارها نیز از سنگ ساخته شده است. کاخ دروازه دارای چهار مدخل ورودی که دو تا از آنها بزرگتر از دوتای دیگرند بر روی سطوح مدخل ورودی نقوش برجسته ای از ترکیب انسان و گاو انسان و ماهی وجود دارد و درگاه شمالی آن نقش یک انسان بال دار که برخی آن را تشبیه به کوروش بزرگ کرده اند ،سامی ستون ها دارای پایه هایی از سنگ سیاه و زرد شبه مرمر هستند و کف کاخ را با سنگ های بدون شکل هندسی منظم سنگفرش نموده اند.

مجموعه کاخ ها و باغ شاهی:

یکی از قدیمی ترین مجموعه باغ و کاخ از نوع خود محسوب می‌شود که شامل دو کاخ بار عام و اختصاصی ،کوروش دو بنای کوشک و مجموعه از آبنماها و خیابان ها است.

کاخ بار عام کوروش:

کاخ بار ازتالار مرکزی همانند کاخ دروازه دارای چهار مدخل ورودی در چهار جهت است. سنگ و خشت ساخته شده و کف آن را با معارت کم نظیری سنگ فرش نموده اند ستون های به جا مانده نشانگر آن است که بدون تزیین است این بنا مشتمل بر یک تالار مرکزی آن از دو ردیف چهارستونی سنگی تشکیل یافته و چهار ایوان در جهات اربعه آن نیز دارای دو ردیف ستون سنگی است و فاصلهٔ ستون ها در بخش های اخیر کم تر از تالار مرکزی است.

کاخ اختصاصی کوروش:

جرز درگاه های این بنا از سنگ زرد شبه مرمر که در نزدیکی پاسارگاد وجود دارد ساخته شده است از نظر نقشه و شکل مانند کاخ بار عام است و که عبارت است از یک تالار مرکزی با ۵ ردیف۶تایی ستون های سنگی و چهار ایوان در جهات اربعه دارد و دو اتاق در گوشه شمال غربی و جنوب غربی ابعاد آن در حدود ۲۲/۵×۳متر و وسعت آن ۷۰۰ متر مربع است، ترکیب سنگ سیاه و زرد در پایه ستون ها جالب و دیدنی است شالی پایه ستون ها دارای تزیینات قاشقی است در جای دیگر از آن استفاده نشده بوده است.

کوشک های باغ شاهی:

دو بنای زیبا در میان مجموعه باغ ها و کاخ های شاهی پاسارگاد قرار دارد هر کدام از آنها دارای یک سالن مرکزی است که چهار ایوان در چهار جهت دارد ایوان های شمالی جنوبی کوشک A دارای چهار ستون در هر ردیف هستند و ایوان های شرقی و غربی به خاطر کم عرض بودن دارای یک ردیف ستون کوشک B در ایوانهای شرقی و غربی چهار ستون در یک ردیف و در ایوان های شمالی و جنوبی یک ستون دارد این امر تنوع در معماری دو بنای کوچک را تا چه حد آشکار می‌سازد این بناها در حقیقت راه ارتباطی به کاخ های اختصاصی و بارعام کوروش بوده اند.

باغ پاسارگاد:

این باغ یکی از زیباترین باغ های جهان است. مجموعه ای است زیبا که کاخ ها و کوشک های متعددی را در خود جای داده است.زیبایی و شهرت باغ هایی از این نوع بوده است که واژه باغ فارسی را به چند زبان بزرگ و معروف جهان نفوذ داده است و این امر نشانگر قدمت باغ سازی به ویژه چهار باغ سازی در ایران است که چهار باغ سازی در دوره صفویه نیز متأثر از این دوره است. یکی از نخستین نمونه های چهار باغ سازی در نجد ایران محسوب می‌شود که تا آن زمان وجود داشته است.

برگرفته از کتاب آشنایی با معماری جهان

نوشته دکتر محمد ابراهیم زارعی

ادامه مطلب

معماری در دوره هخامنشیان چگونه بوده است؟(پارت دوم)