معماری کهن چگونه بوده است؟(قسمت دوم)

معماری کهن ایرانی (قسمت دوم)

درباره باغ های پاسارگاد پروفسور استرناخ می نویسد: باغ های سلطنتی آشور و بابل همواره بخشی مجزا یا مکمل برای کاخ بوده اند کاخ های کـوروش بـا ایوان های طویل و فضای باز اطراف خود به عنوان بخشی مکمل از طـرح مفصلی بهکار رفته اند.که در آن باغ ها به صورت اقامتگاه سلطنتی در می‌آید.تعدادی آب گذر سنگی داخل محدوده طرح نوین کوروش این آبگذرها به  شیوۀ هخامنشی در  بهترین شکل خود وجود دارد که نشان دهندۀ باغ رسمی هستند که به ترکیب بخش های مختلف محدودۀ کاخ به صورت واحد کمکمیکنند. این آبگذرها ساخته شده انداز سنگ های سفید و براق و فقط جنبه تزیینی داشته اندو‌ آنها نقش مهمی درآبیاری باغ سلطنتی پاسارگاد داشته اند.

آبگذر هااز بلوک های متصل به سنگ آهک تشکیل شده اند و با شایستگی معماری خوش دست کاخ های مجاورهمسانی دارند. برای آبیاری آب لازم باغ به آسانی در دسترس بوده است. از جمله منابع محلّی ،آب مجاری دایم بود که دامنۀ شرقی تل" تخت را می‌پوشاند و سپس مستقیماً به سوی قلب محدودۀ کاخ پیش می‌رفت.در مرکز پلان باغ سلطنتی در پاسارگاد که به علت ویژگی هندسی اهمیت دارد، محوطه ای مستطیل شکل به طول ۳۰۰ و عرض ۲۵۰ متر است .این باغ اندرونی

فقط سه مدخل اصلی داشته است که عبارت اند از کوشک A ،کوشک B کاخ  P. در این بازسازی نه تنها می‌توان یک ترتیب فرضی در باغ های کنار هم را تشخیص داد که در آن باغچه های کوچک فاقد آبگذرهای سنگی بودند. شکل دهی

به محوطه باغ نیز نمایی مانند باغ اندرونی بوده بنای اصلی باغ را دو بنای جانبی کامل کرده اند و این دو بنا تقریباً مقابل یکدیگر و در فاصله ای یکسان قرار می‌گیرند و موقعیت ‌ آنها به صورتی است که ورودی های موجود در باغهای دورۀ اسلامی را به خاطر می‌آورند البته موقعیت کوشک های A و B چندان متقارن نیست میتوان در کل به حساب طراحی باغ گذاشت که هنوز تکامل نیافته بود باید توجه داشت که حتی اگر نتوان پلان این کوشکها را دقیقاً در دورههای بعد ملاحظه کرد باید گفت از ویژگی بیشتر کوشکهای متأخر ایرانی نمای دلباز و با صفای این بناها بوده است. مدارک فراوانباستان شناسی می‌توان ادعا کرد که کوروش تمایل داشته است که علاوه بر نمای گل و گیاه نزدیک کاخ از چشم انداز مرکزی باغ وسیع خود نیز تا جایی که امکان داشته استفاده کند. پلان باغ اصلی کوروش در پاسارگاد یکی از بنیادی ترین عوامل در طرح باغهای متأخر ایرانی است.

بخش های درونی و برونی   باغ سلطنتی   در محاسبات معماران کوروش اهمیتی داشته اند که در دو کاخ مجاور منعکس شده است .محور طولی پلان چهارگوش کاخ S بر محور طولی کاخ P عمود است و لذا طویل ترین ایوان ستوندار این دو بنا جهت عکس باغ" "بیرونی فرضی قرار دارندعلاوه بر این ایوان ستون دار کاخ P به مثابه یک نردۀ دایمی و سنگی برای باغ بود و کوروش می‌توانست در سایه این ایوان بنشیند و از منظره باغ لذت ببرد همان گونه که پیشتر دیدیم طویلترین ایوان کاخ P با باغ درونی مجاور مرتبط است و به جز محل قرار گیری تخت سلطنتی در گذشته دارای یک نرده سنگی نیز بوده است.

به جز پاسارگاد باغ های هخامنشی در نقاطی دیگر به چشم میخورند هم ابداعات کوروش را به خاطر می‌آورند و هم سنن آشوری - بابلی را که به خوبی در خاطره ها باقی مانده بودند کوروش به نحوی بی سابقه بود یک پایتخت پر باغ بسازد که در آن کاخ هایی با طرفین باز به همراه سایر بناهای اصلی در داخل محوطه ای مشتمل بر باغهای وسیع و مکمل قرار بگیرند تقلید بسیار مشابه ی از این طرح را در دشت گوهر می‌توان یافت که منطقه ای برگزیده با زمین آبیاری شده است و درچند کیلومتری شمال غربی تخت جمشید در کرانه غربی رود پلوار قرار دارد در دشت گوهر بقایای چند بنای یادمانی به چشم می‌خورد که به احتمال قریب به یقین می‌توان آنها را به پسر و جانشین کوروش یعنی کمبوجیه دوم منتسب کرد.چند نکته درباره ی باغ سطنتی پاسارگاد این نکات نشان می‌دهند که چگونه برخی عوامل برای نخستین بار در پاسارگاد ظاهر شدند:

به عنوان مثل عمارت خسرو و بناهای که در قصر شیرین قرار دارد، نشان میدهند که در اواخر دورۀ ساسانی نیز توجه به طرح ریزی دقیق هندسی و همراهی نزدیک ،کاخ کوشک و باغ کاهش نیافته است افزون بر این ویژگی حاکم در باغ عمارت خسرو استخر یا آبگذری ۵۰۰ متری است که در امتداد محور اصلی کاخ قرار دارد بقایای احتمالی دو کوشک رو به رو در میانه این گذر طولانی آب نیز احتمالاً به یک دورنمای مورب اشاره دارد و لذا حاکی از وجود یک پلان چهارباغی و یا حتی اتصال دو پلان چهارباغی است.

زمانی گمان می‌شد که هخامنشیان معماری باغها را دقیقاً به همان "روشهایی که در بین النهرین ابداع شده بود تداوم بخشیدند، اما یافته های اخیر نشان میدهد که این فرضیه تنها بخش کوچکی از کل ماجرا است به نظر میرسد که گستردگی فتوحات کوروش راه را برای دو تغییر دوره ای در معماری باغ هموار کرده است اولاً تمایل کوروش در تأکید بر فاصلهٔ پایتخت خود از تمامی سرزمینهای متخاصم احتمالاً یکی از عوامل متعددی بود که او را رهنمایی کرد تا کاخهای خود را به نحوی استثنایی در محیطی فاقد استحکامات دفاعی و در میان مجموعه ای از باغها ایجاد کند و ثانیاً میتوان حدس زد که علاقه آشکار کوروش برای به نمایش گذاشتن معیارهای جدید در به کارگیری سنگ که پس از فتح لودیه در اختیار او قرار گرفته بود یکی از عوامل اصلی در ترغیب او به احداث آبگذرها و حوضچه هایی از سنگهای خوشتراش بود اما سوای هر نقشی که این ملاحظات گذرای "سیاسی در شکل دهی الگوی مجموعۀ مورد بحث داشته اند این تعادل کلی و ظرافت باغ پاسارگاد ) و بسیاری از دستورالعمل های تجربی برای شکل دهی اصولی محیط (باغ بود که تأثیر طویل المدت آن را تضمین کرد در میان این عوامل از همه مهمتر الگوی چهار باغ بود که به عنوان یکی از ماندگارترین ابداعات هخامنشیان در عرصۀ طراحی یادمانی باغ برای نخستین بار در نیمه دوم قرن ششم قوم در پاسارگاد پا به منصه ظهور گذاشت.