شیوه معماری پارتی

روش های ساخت ساختمان چگونه تعیین می‌ شوند؟

یکی از شاخه های نژاد آریایی تیره پارتوآیا است. که در کتیبه داریوش اول سرزمین‌ آنها پرثو نامیده شده است. اما با گذشت زمان این نام به پهلو تبدیل شد. که مرکز استقرار آنان خراسان کنونی بوده است. خراسان بزرگ در برگیرنده خراسان کنونی، افغانستان کنونی و برخی شهرها و آبادی های دیگر می‌شده است. پس از حمله اسکندر به ایران این شیوه پدیدار شده است. و در دوره اشکانی، ساسانی صدر اسلام و در برخی جاها حتی بعد از اسلام تا سده سوم و چهارم هجری دنبال شده است.

یونانی ها پس از حمله اسکندر تلاش کردند که سلیقه و فرهنگ خود را بر ایرانیان تحمیل کنند. اسکندر برای دستیابی به این هدف دستور داد تا ده ها هزار تن از سربازان و سرداران او با زنان ایرانی ازدواج کنند. و خود اسکندر هم ازبین شاهزادگان و نجیب زادگان ایرانی دو دختر را به همسری برگزید. او سی هزار تن از کودکان ایرانی را در میان سپاه خود قسمت کرد تا زیر دست مقدونیان و یونانیان پرورده شوند و فنون جنگی و زبان یونانی را از آنان فراگیرند.

این شیوه پس از حمله اسکندر به ایران پدیدار شده و در دوره اشکانی، ساسانی صدر اسلام و در برخی جاها حتی بعد از اسلام تا سده سوم و چهارم هجری دنبال شده است. متأسفانه آثار کمی از روزگار نخست آن در ایران بجای مانده است ،اشکانیان فرمانروایان پس از سلوکیان جانشینان (اسکندر بودند که از سال ۲۵۰ پیش از میلاد تا ۲۲۴ پس از آن بر ایران فرمانروایی ،کردند تا اینکه بدست اردشیر ساسانی افتادند. ساسانیان نیز نزدیک به چهار سده تا چندی پس از حمله مسلمین در ۶۵۲ میلادی (۳۱) (هجری به فرمانروایی پرداختند.

معماری

به دلیل ظرافت و نظم و تزئینات ویژه ی معماری در دوره یونانی ها در چندین دوره از آن تقلید شده است. البته این خصوصیات خدمتی به تنوع نکرده و سرانجام، معماری از قاعده های آمده پا فراتر نمیگذاشته و از همین رو تکرار در طرح و شکل ساختمان های یونانی فراوان است.سخن پرفسور امیه خاور شناسی گفته شده است. <به کسانی که دوستدار هنر هستند توصیه میکنیم اول به یونان بروند و بعد به ایران چون در ایران گوناگونی در ساختمان ها حتی در یک دوره تاریخی بخوبی یافت میشود برعکس آنچه که در یونان بصورت تکرار دیده می‌شود> که برای مقایسه تنوع در معماری یونانی و ایرانی گفته شده است.

تنوع بسیاری در معماری خانه ها و کاخ های ایران تنوع بسیاری دیده می‌شود تا جایی که یک طرح به یک شکل بنیادی پابرجا می‌شود و در یک دوره همه ساختمان ها مانند هم می‌شوند به صورتی که اندازه اتاق ها، شکل آنها و برخی دیگر از عناصر گونه های یکسانی دیده می‌شود اگر چه شاید در جزییات تفاوتهایی داشته باشند این حالت را اصطلاحا «کلاسیک» معماران از لحاظ منطق ساخت به جایی میرسند می‌گویند.

نیارش

ساختمایه در شیوه معماری یونانی در ایران یکی از دلایل کنار گزاشتن این شیوه دانست. زیرا معادن سنگ ساختمانی خوب و بدون رگه در یونان و روم یافت می‌شود تا جایی که ستون هایی را به طول ۲۰ متر بدون رگه در ساختمان های بعلبک لبنان ساخته اند. البته در سکوی کنار پله های ورودی سکوی قرار دارد که از سنگ های بزرگی با ابعاد در حدود ۶×۴×۲ متر دیده می‌شوند. همچنین در ایران معادن بزرگ سنگ یافت می‌شوند. برای مثال در نزدیکی شهر یزد محلی به نام فخرآباد وجود دارد که در آن معدن بزرگ سنگی موجود است که حتی سنگ ها به صورت لایه لایه بوده و مشکل بریدن را نیز ندارند.به علت ناهماهنگی با اقلیم ساختمان ها از سنگ نمی‌ساختند و بیشتر اوقات با خشت کار می‌کنند آغلها را نیز با خشت می‌ساختند.

اما بدلیل ناهماهنگی با اقلیم ساختمان ها را از سنگ نمی‌ساختند و بیشتر خشت کار میکردند حتی آغلها را نیز با خشت ساخته اند. بطور کلی کاربرد سنگ با اقلیم ایران هماهنگی نداشته و این خود یکی از دلایل بکار نگرفتن آن در بیشتر جاها است.

اتاق خشیارشا در تخت جمشید اندازه ای حدود ۵×۳/۵ متربه دلیل پرهیز نکردن از شکوه و بلندای دارد. شاید دلیل آن استفاده از تاقها و گنبدها باشد که در برخی جاها بلندا را بسیار نشان میداده است. همانگونه که در بخش پیش دیدیم آنچه که به سرستونهای یونانی شهرت یافته نیز در برخی جاها مانند کردستان و فارس یافت شده است ولی این نگاره ها و عناصر در معماران ایران کمتر به کار گرفته شده است تنها چیزی که از شیوه یونانی در ایران یافت می‌شود، دو ستون از ایونی در نزدیکی محلات از آنِ معبد «خُرهه است

که اشتباهاً آتشکده نیز به آن گفته می‌شود این معبد را شاید سلوکیان ساخته باشند اما در هر حال طرح آن بیانگر آتشکده نبودن آن است.

در هر حال با وجود جاذبه تمدن یونانی پارتها دنبال آن نرفته و حتی بدنبال معماری دوره هخامنشی نیز نرفته اند از طرف دیگر برای رسیدن به خودبسندگی و استفاده از ساختمایه ایدری و بوم آورد نمیتوانسته اند آن را مانند دوره هخامنشی از راههای دور دست بیاورند و سعی کرده اند همانند ایلامیان از ساختمایه بوم آورد بهره گیری کنند و به همین دلیل به نوآوری بزرگی در طول تاریخ بشری دست یافتند که همان پوششهای تاقی در دهانههای بزرگ و گنبدها در زمینه چهارگوش است البته در معماری دورههای پیش از آن نیز از پوششهای تاقی در ایران بهره گیری شده بود برای نمونه در خزانههای تخت جمشید تاق پالانه یا جهازه کار شده است به هر رو شاید بدلیل نیازهای گوناگونی که در آن زمان پدید آمده بود پارتها از معماری و هنر کهن بویژه معماری مادها و حتی پیش از آنها ایلامیها بهره گرفته اند و با توان بسیار بالایی پوششهایی با دهانه بزرگ را از ساختمایههای بوم آورد پوشانده اند که این پوشش های تاقی در هیچ زمانی مانند شیوهٔ پارتی رایج نبوده است.

محوطه های اوایل دوران پارتی نسا

محل سکونت نسا یا پارتانیسا یکی از قدیمی ترین محل سکونت پارتهاست که فاصله چندانی با عشق آباد امروزی ترکمنستان ندارد.نسا از یک شهر سفلی محصور و ارگی یا دژی که طبق لوحی گلی که در آن پیدا شده مهرداد کرت نام داشت و توسط مهرداد اول ساخته شده است دیوارهای ستبر استحکامات بین ۲۰ تا ۲۵ متر ارتفاع و پنج متر ضخامت داشت و با استفاده از گل ساخته شده بود و نمای آن را آجر می‌پوشاند. ورود به ارگ از طریق پاگردهایی که در پی دیوارهای گرد شهر قرار داشت صورت می‌گرفت هر لشگر مهاجمی که در صدد حمله به این ارگ بر می‌آمد مجبور بود از اطراف پلکان صعود کند و زیر آتش مدوام قرار می‌گرفت