زلزله بزرگ ترکیه در سال 2023 و راه های مقابله با فاجعه

زلزله چگونه ایجاد می‌شود؟

زمین از لایه‌های مختلفی تشکیل شده و سطحی‌ترین لایه آن که خشکی‌ها و دریاها روی آن قرار گرفته، و این که صفحات ثابت نیستند و میلیون‌ها سال است که در کنار هم حرکت می‌کنند. یکی از مهم‌ترین دلایل زلزله، حرکت همین صفحات در کنار یکدیگر است. سایش ایجاد شده در زمان حرکت صفحات زمین در کنار هم، باعث ایجاد لرزش‌هایی بزرگ می‌شود. یکی دیگر از دلایلی که باعث وقوع زلزله می‌شود، آزاد شدن انرژی‌های درونی زمین است. این انرژی به دنبال مسیری برای تخلیه می‌گردد و سنگ‌هایی که بر سر راه آن قرار دارند را تخریب می‌کند.

علت رخ دادن زلزله ترکیه؟
زمین شناسی ایالات متحده از سال ۱۹۷۰ میلادی تنها سه زمین لرزه بزرگتر از ۶ ریشتر در فاصله ۲۵۰ کیلومتری آن ناحیه رخ داده است. زمین لرزه ۶ فوریه با بزرگی ۷.۸ ریشتر به طور قابل توجهی بزرگتر از زلزله‌هایی بوده که آن منطقه پیش‌تر تجربه کرده است و انرژی آن بیش از دو برابر بزرگتر از زمین لرزه‌های قبلی ثبت شده در آن منطقه بوده است اشاره کرده.

این منطقه ی ترکیه مستعد زلزله است سه صفحه ی تکتونیکی پوسته ی زمین در محل تلاقی قرار دارد.حرکت صفحات آناتولی، عربی و آفریقا در حال حرکت به سمت شمال به سوی اروپاست. گسل آناتولی شرقی یا گسل دریای مرده. این دو گسل هر دو "گسل‌های لغزش ضربه ای" هستند بدین معنا که برخی از حرکت‌های صفحات را که از کنار یکدیگر حرکت می‌کنند در خود جای می‌دهند

ترکیه در صفحه آناتولی قرار دارد که این صفحه به سمت غرب رانده می‌شود. حرکت صفحات تکتونیکی باعث ایجاد فشار بر روی مناطق گسلی در مرز‌های آن می‌شود. ناگهان آزاد شدن این فشار باعث ایجاد لرزش زمین می‌شود. زمین لرزه روی یکی از گسل‌های اصلی که مرز بین صفحات آناتولی و عربستان را مشخص می‌کند رخ داده است.

این منطقه هر ساله زمین لرزه‌های زیادی رخ می‌دهد که علت آن حرکت مداوم صفحات تکتونیکی است زلزله اخیر به طور خاص بزرگ و ویرانگر بوده است، زیرا در جریان آن انرژی زیادی آزاد شد. این زلزله نسبت به زلزله های قبلی به طور قابل توجهی بزرگتر بوده است سازمان

زلزله شناسان معاصر برای نشان دادن مقدار انرژی انرژی آزاد شده توسط یک زلزله است از مقیاس بزرگی لحظه‌ای استفاده می‌کنند.

هر چه زلزله بزرگتر باشد ناحیه گسل بزرگتری جابجا خواهد شد. انرژی زمین لرزه‌ای در واقع توسط حرکت در امتداد یک منطقه از یک گسل ایجاد می‌شود. زلزله‌ای به بزرگی ۷.۸ در منطقه‌ای به طول ۱۹۰ کیلومتر و عرض ۲۵ کیلومتر بدان معناست که لرزش در منطقه‌ای بسیار بزرگ احساس شده است.

تخمین زده می‌شود که ۶۱۰ هزار نفر در منطقه اطراف تا حدود ۸۰ کیلومتری شمال شرقی در امتداد مرز صفحه تکتونیکی لرزش شدید (به اندازه‌ای که خسارت مالی قابل توجهی ایجاد کند) احساس کرده اند. لرزش در استانبول بزرگترین شهر ترکیه با حدود ۸۱۵ کیلومتر فاصله، در بغداد پایتخت عراق با ۸۰۰ کیلومتر فاصله و قاهره در مصر با ۹۵۰ کیلومتر فاصله از مرکز زلزله احساس شد.

پس لرزه های زمین لرزه ها

زمین لرزه‌های کوچکتر پس از زمین لرزه‌های بزرگ به عنوان پس لرزه شناخته می‌شوند.زیرا پوسته دوباره با تغییرات تنش سازگار می‌شود. پس لرزه‌ها می‌توانند از روز‌ها تا سال‌ها پس از رخداد اولیه ادامه یابند. در ۱۲ ساعت اول در جنوب شرقی ترکیه بعد از زمین لرزه اولیه سه زمین لرزه دیگر به بزرگی ۶ ریشتر رخ داده اند. اولی ۶.۷ ریشتر بود که تنها ۱۱ دقیقه پس از اولین شوک رخ داد و صد‌ها پس لرزه با بزرگی کوچک‌تر نیز وجود داشته اند. در ناحیه شمال دومین زمین لرزه به بزرگی ۷.۵ ریشتر بیش‌تر روی یک سیستم گسلی متفاوت، اما مجاور رخ داد: گسل سورگو. از نظر فنی این زمین لرزه به اندازه کافی قدرتمند بود که به تنهایی به عنوان یک زمین لرزه جداگانه قلمداد شود اگرچه احتمالا توسط اولین زمین لرزه ایجاد شده و مجموعه‌ای از پس لرزه‌های خود را ایجاد خواهد کرد.

پس لرزه‌ها معمولا کوچک‌تر از شوک اصلی هستند اما می‌توانند عواقبی به همان اندازه ویرانگر داشته باشند چونکه در اولین زلزله زیرساخت‌ها آسیب دیده اند و ممکن است تلاش‌های امداد رسانان برای نجات زلزله زدگان را با مشکل مواجه سازند. از آنجایی که عواقب این زمین لرزه‌های بزرگ هم چنان توسط مردم ساکن در آن منطقه احساس می‌شود تنها می‌توان امیدوار بود که کمک‌های بین المللی هر چه سریع‌تر به ترکیه و سوریه برسند تا در بحبوحه پس لرزه‌های مداوم به تلاش‌های امدادرسانان کمک کنند.

چه کنیم که ساختمان در برابر زلزله مقاوم شود؟

امروزه زمین لرزه و خسارات جبران ناپذیر آن حوادثی غیر متحمل توسط مهندسین است. مقاوم سازی ساختمان از دیر باز با توجه به سطح دانش و آگاهی مردم صورت می‌گرفته است یک ساختمان با توجه به خطا در طراحی، به روز نبودن آیین نامه، مشکلات اجرایی، خوردگی مصالح استفاده شده طی گذر زمان، افزایش باربری ساختمان و همچنین تغییر در کاربری نیاز به مقاوم سازی داشته باشد. تاکنون روش های مختلفی جهت مقاوم سازی ساختمان ابداع شده است که با توجه به نیاز های روز افزون جامعه و پیشرفت فناوری و تکنولوژی روش ها و مصالح جدید جهت مقاوم سازی ساختمان بکار گرفته شود و جایگزین روش های سنتی نظیر ژاکت فولادی، ژاکت بتنی، کابل های پس کشیدگی، بادبندها، دیوار برشی، استفاده از صفحات فولادی و … گردد. امروزه روش های نوینی نظیر جهت مقاوم سازی ساختمان با FRP، صفحات جداساز و … جایگزین دیگر روش های سنتی در صنعت مقاوم سازی شده اند.

یک ساختمان علاوه بر دوام لازم در مدت زمان پیش بینی شده جهت بهره برداری، در مقابل نیروهای جانبی(زمین لرزه) مقاوم باشد. مسئله ی اصلی پیدا کردن روشی کارآمد و موثر برای جلوگیری از زلزله است. انتخاب شیوه ی نادرست برای مقاوم سازی ساختمان می‌تواند عملکرد سازه را نیز بدتر کند، در نتیجه دستیابی به راه حلی کارآمد و مناسب جهت افزایش مقاومت ساختمان در برابر نیروهای جانبی(زمین لرزه) دغدغه ی کنونی بسیاری از مهندسین است.