انواع روش های آجر چینی

آنچه باید بدانید »

۱۴۰۱/۲/۴ یکشنبه

(2)

(0)

انواع روش های آجر چینی

آجر چینی :

به عبارتی هنر چیدن آجر در بناها به منظور عرضه ی نماهای تزئینی متناسب با شکل و هیئت کلی بنا را آجرکاری یا آجرچینی می‌نامند.

روش ها :

زنجاب کردن :

هنگامی که آجر از کوره بیرون می‌آید خشک است، آب ملات را میکشد و ملات را دچار مشکل میکند،به همین دلیل آجر را به مدت نیم ساعت داخل بشکه های آب می‌اندازند تا سیراب شود وبه ملات آسیب نرساند،که به این عمل زنجاب کردن می‌گویند.بنابراین زنجاب کردن را نباید با آب ساب کردن اشتباه گرفت.

قواره بری:

شیوه ای است که به طورمعمول درچوب مورد استفاده قرار میگیرد ولی درکار تزئینات آجری در سطح های بسیارمحدود نیز با آن برخورد داریم. قواره بری در واقع یکی از شیوه های آجر تراش است که درآن به جای نقش شکسته،نقش گردان یا قطعه های منحنی به کار برده میشود.مورد استفاده ی آن به صورت عمده در قالب های تزئینی نمای بنا است که پیش از عهد قاجار بیشتر به صورت پولکی و سینه کبکی بوده ویک طرح پیوسته و یکنواختی را عرضه میکند.رواج قواره بری با طرح و نقش های مختلف مربوط به دوران قاجار است که تا اوایل دوره پهلوی هم ادامه داشته است و هنوز نمونه های جالب آن را درشیراز میتوان دید.

رگ چینی :

به آجرکاری با ترکیب آجرهای یک رنگ و ایجاد طرح ها ونقش های مختلف در سطحی صاف،رگ چینی می‌گویند. طرح های متنوع،به چگونگی قرار گرفتن آجر در نما بستگی دارد.

راسته: آجری که از پهلو درازا در نماکارشده است.

کله : آجری که سریاعرض آن به صورت افقی یا عمودی در نماکارشده است.

قدنما : آجری که از پهلو و درازا به طور عمودی در نما کارشده است.

خواب نما : به صورت افقی در کف کار شود و تمامی سطح آن دیده شود.

لاریز : آجری که رج آجرها حالت پله ای را نشان دهد.

لابند مرتب : آجری که یک درمیان،کله و راسته کار شود.

نیما نیم : معمولی ترین شیوه ی آجرکاری است. تمامی ردیف آجر راسته به کار میرود به گونه ای که بندکشی های رگ عمومی بالا درست در وسط آجرهای رگ پایین قرار میگیرند. طرح های متنوع و مشهور دیگر کله راسته_خفته راسته_بافت حصیری_جناغی_شطرنجی_....

گل اندازی :

در موقع رگ چین کردن آن را چنان میچینند که از ترکیب‌ آنها گل های مختلف هفت رنگی و پنج رنگی و... بدست آید. نمونه های خوب این شیوه را ازاره های خانه های یزد شاهد هستیم. مشهور ترین گل اندازی بنام «شش بند شیرازی» معروف است که با چیدن پنج رگ آجر«که شش بند دارد» نقشی زیبا در مایه های هندسی بوجود می‌آورند.این گونه طرح ها گاه «هم رو» یا صاف چیده میشوند یا «هشت و گیر» یا برجسته و فرو رفته هستند.نمونه های خوب آن را در مسجد جامع یزد شاهد هستیم. گاهی آجر و کاشی پیش بر باهم مخلوط میشدند و گل انداز کاشی در متن نما آجری چون نگین میدرخشید. بهترین نمونه گل

انداز در برج اخنجان خراسان و برج رادکان خراسان میبینیم.

گره سازی :

یکی از شیوه های ظریف و پرکار آجرکاری است که به کمک قطعه های مختلف آجرهای بریده و تیشه داری شده در انداره های گوناگون انجام میشود.

طرح های گره در مایه ی نقش های هندسی ساده چون مثلث،مربع،لوزی،مستطیل و ذوزنقه و ترکیب‌ آنها با یکدیگر و ایجاد چندضلعی ها ،ستاره شکل ها و غیره است.

نمونه های خوب آن را در زمان سامانیان و آل بویه میبینیم. دربناهایی همچون مسجد گوهرشاد ،بنای گور امیر در سمرقند ونیز در مسجد جامع ورامین از دوره ایلخانی شاهد این نمونه آجرکاری هستیم. گاهی گل انداز و گره سازی باهم ترکیب شده و طرح زیبایی بوجود می‌آورد. آرامگاه امیراسماعیل سامانی{مربوط به قرن سوم هجری که معماری آن ادامه ی معماری پیش از اسلام ایران است} نمونه ای از این شیوه است.

آجرکاری با آجرهای تزئینی «مهری» :

کار تزئین نمای بنا با آجرنقش دار برجسته مهری،از دوره ایلخانی سابقه دارد. دراین شیوه آجرهای مربع و مستطیل لوزی چلیپا و دیگر گونه ها با نقش های مختلف برجسته، همراه با قطعه هایی چون لچکی،قوسها،حاشیه ها،رخ بام ها و زیرخورشیدی ها روری جرز ها میان دو طبقه بنا که دارای آجرهای مهری هستند جلوه ای دلپسند ایجاد میکنند. این شیوه در دوران قاجار در برخب شهرها چون یزد،کاشان،شیراز و تهران رواج فراوان یافت.

در آثار یزد،این آجرها در چهار گروه قرار میگیرند:

1) کاربرد تک آجر با نقش کامل در وسط آجدارهای ساده

2) مجموعه ی چهار آجر در کنارهم که یک نقش کامل را بوجود می‌آورند.

3) حاشیه ی از آجرهای پی در پی نقش دار

4) قاب سازهای بزرگ بر روی بدنه های وسیع به کمک آجرهای نقش دار که هریک بخشی از طرح بزرگ را تکمیل میکنند.

آجرکاری رنگی یا گره سازی رنگی :

دراین شیوه آجرهایی با رنگ های مختلف وبا شیوه مسطح،طرح های گوناگون ایجاد میکنند. کاربرد آجرهای رنگی در نمای بنا، به دوره ی ایلخانیان برمیگردد.

طوماری ازاین شیوه ی آجرکاری مربوط به حدود 120 سال پیش در دست است که در آن طرح های فراوانی در مایه ی نقش های هندسی و خط بنایی عرضه شده است.

خوون چینی :

این شیوه گونه ی خاصی از آجرکاری در مایه ی خفته فرورفته و گره چینی ست که در شوشتر و دزفول رواج فراوان داشته است. به یاری این شیوه امکان بهره جستن از گودی های سایه دار و درنتیجه کاستن از میزان حرارت به داخل بنا فراهم شده است. اساس عمده ی نقش های خوون چینی بر نگاره ی چلیپا استوار بوده که در ترکیب های مختلف از شکل گرفتن پرده های گل برگ گونه چلیپا حول یک مرکز حاصل شده است. اغلب مرکز یک نقش که چشم گیرترین قسمت نقش را تشکیل میدهد با کلمه هایی چون الله ،محمد و علی در مایه ی خط بنایی زینت یافته است.

فخرومدین :

دراین کار آجرهای به صورت مشبک چیده میشود.

هشت و گیر :

دراین شیوه آجرچینی از حالت صاف و مسطح خارج گردیده وبه صورت برجسته و فرورفته طرح هایی بوجود می‌آورد که با ایجاد سایه روشن جلوه ی خاصی به بنا میبخشد.(کلمه هشت به معنی بسیار برجسته وگیر به معنی فرورفته است) معروف ترین نوع آن هشت وگیر شیرازی است که فرو رفتگی و برجستگی در هر شش بند و پنج رگ تکمیل و مجددا تکرار میشود. این آجرچینی به شش بند شیرازی نیز معروف است.

آبشاری :

این طرح در گچبری نیز وجود دارد. در آجرچینی زوایا قائمه اند ولی در گچبری ممکن است زوایا به صورت منحنی در آیند.

بادبزنی :

دراین روش نمارا به مربعاتی تقسیم کرده و درهر مربع یک آجر به صورت افقی و آجر دیگر به صورت عمودی چیده میشود.

معقلی (مخلوطی از کاشی آجر) :

نوعی آجرکاری است که درآن مخلوط آجر و کاشی به کاررفته است که نمونه ی آن در مقبره ی خواجه اتابک در کرمان به چشم میخورد.اما شاید زیباترین و شاخص ترین کار آجر و کاشی اثر نفیسی است که در سنگان خراسان در ره جام به زوزن دیده میشود.

برج خرقان :

برج های خرقان دو برج هشت گوش به شکل مقبره ای هستند که در غرب ایران قرار دارند. این دو برج به فاصله ی 30 متر ازهم قرار گرفته اند و از بناهای دوره ی سلجوقی هستند در هر گوشه از گوشه های هشت ضلعی ،نقوش خاصی از آجرکاری وجود دارند که با ملات های مختلف تزئین شده اند.

برج اول توسط محمد بن ملکی آل زنجانی به سال 460 ه.ق برابر با سال 1067 میلادی و برج دوم توسط معمار ابوعلی مکی آل زنجانی به سال 486 ه.ق برابر باسال 1093 میلادی ساخته شده است. در آجرکاری های این دو برج حدود 70 نوع آجرکاری استفاده شده است. آجرها به صورت ساده بوده ولی از لحاظ نقوش بسیار زیبا هستند.آجرها دراین دوبرج به دو صورت آجر تراش و آجر پیش بر بکار رفته اند.