نخستین شیوه معماری ایران شیوه پارسی است نام این شیوه از قوم پارس برگرفته شده که بر کشور ایران فرمانروایی میکردند که از سده ششم پیش از میلاد تا سده چهارم در روزگار هخامنشیان تا حمله اسکندر به ایران بر میگیرد نخست معماری پیش از پارسی را بررسی میکنیم و سپس به بررسی این شیوه میپردازیم
معماری پیش از پارسی
تیره ها و ملت هایی نه چندان شناخته شده در ایران زندگی میکردند که معماری پیشرفتهای داشتند که تا پیش از کوچ آریاییان به ایران وجود داشته اند
دو مرکز در منطقه خاورمیانه به عنوان نخستین مکانهای استقرار مردم متمدن اشاره میشود: چتل هویوک در ترکیه کنونی و اریحا در اردن
از ویژگیهای معماری این دو مکان: ترکیب انواع خانه ها و ساخت معابد، بافت متراکم مجموعه، که این ویژگی ها در راغه دیده میشود
یک مکان در دشت قزوین قراردارد و آثار مهمی از اواخر هزاره هشتم تا اواسط هزاره پنجم پیش از میلاد در آن بدست آمده است که این مکان ته راغه نام دارد و یکی از مراکز اولیه استقرار کشاورزی در ایران است در نوع خود یکی از قدیمی ترین مراکز استقرار با ویژگی های مهم معماری و هنری است. در مجموعه زاغه حدود ۲۱ خانه بدست آمده است. انتخاب جهت این خانه ها که بیشتر نقشهای چهار گوش دارند بسیار موضوع مهمی است. جهت طولی این خانه های مستطیل شکل در نقشه، شمال شرقی به جنوب غربی و یا بالعکس است، باستانشناسان انواع گونه های خانه را در این بافت مشخص کرده اند هر چند که خانه های زاغه ترکیب مشابه میانسرا (حیاط) و فضاهای ساخت شده اطراف آنرا دارند
جالب است بدانید:ته راغه بوسیله باستانشناسان بزرگ ایرانی به جهان تاریخ هنر معرفی شد
گونه های بدست آمده به شرح زیر است
1) خانه های برای خانوارهایی که با پایه اقتصادی دامداری بوده اند با بیش از یک واحد مسقف
2) ) خانه های برای خانوارهایی که با پایه اقتصادی دامداری و کشاورزی بوده اند خانه های دارای فضاهای مسکونی، دامی و انبار کشاورزی
3) خانه های برای خانوارهایی که با پایه اقتصادی دامداری بوده اند با بیش از یک محوطه روباز
4) ) خانه های کوچک برای خانوارهایی که از طریق کار کردن برای سایر گروه ها امرار معاش میکرده اند با یک اتاق نشیمن و یک انباری کوچک و حیاط
بنایان زاغه گل را که فراوان ترین و قابل دسترسی ترین مصالح ساختمانی بوده
به صورت چینه و خشت خام به کار میبردند. ماده چسباننده خشت هاو چینه ها را مواد گیاهی نظیر کاه و سبزی خرد شده که گاهی با شن مخلوط بودند تشکیل میداد. خشت ها را دراز و باریک و با دست و بدون استفاده از قالب خشت زنی میساختند.
دیوارهای جداکننده را به شکل چینه میساختند، پوشش (یا آسمانه) متکی به دیوارهای چینه ای میشد. سطح دیوارها و کف قسمتهای آسمانه با لایه نازکی از کاهگل اندود میشد. در برخی موارد روی اندود سطح دیوارها با رنگ تزیین میشد. نقوش تزیینی دیوارها هندسی شکل و به رنگهای قرمز و سفید و سیاه و زرد بوده اند.
معماری که در تپه زاغه یکی از نمونه های کم نظیری است که در فعالیتهای باستان شناسی تاکنون آشکار شده است.. ساختمان معبد منقوش به شکل هندسی ساخته نشده و ابعاد کاملا مشخص و یکنواختی ندارد. در داخل ساختمان سکوهایی در نقاط مختلف آن ساخته شده است. این ساختمان احتمالا برای مراسم خاصی که با طرز عقاید و مذهب، حکومت و زندگانی اجتماعی آنها ارتباط داشت، مانند معبد، مرکز اجتماع و یا محل مشورت و داد و ستد مورد استفاده قرار میگرفت. همچنین تقریبا در وسط معبد و بر روی کف زمین محل بزرگی برای برافروختن آتش ساخته شده بود. این محوطه به صورت دایره بزرگی ساخته شده است در داخل معبد تعداد نه سکو قرار دارد.. این ساختمان به وضع خاصی تزیین شده است. بر بدنه شرقی ساختمان یک نوار تزیینی پهن در سرتاسر دیوار ادامه داشت. حاشیه تزیینی به صورت نوار کنگره داری تنظیم شده بود. برای تزیینات بیشتر، علاوه بر رنگ آمیزی در دیوارهای معبد، سر بزکوهی نیز روی دیوار کار گذاشته شده بود. نقاشی و تزییناتی که تاکنون در سطح دیوار آشکار شده از دو رنگ مشکی و سفید تشکیل شده است که برروی زمینه گل اخری نمایش و زیبایی خاصی دارد. اینها فقط جنبه تزیینی نداشته و احتمالا با عقاید خاص مذهبی این اقوام رابطه داشته است